Śledzenie ewolucji samba-rocka w São Paulo

Od lat 50-tych rockowa muzyka rządziła nad brazylijskimi parkietami. Podążając za najnowszymi trendami w radiu, getta São Paulo szybko zostały zahipnotyzowane przez amerykańską czarną muzykę. Wraz z sambą i bolero, dźwięki bluesa, jazzu i rocka były niezbędne na każdej imprezie w tamtym czasie. Bill Haley i Johnny Rivers byli ulubieńcami na weselach, urodzinach i rodzinnych spotkaniach.

Samba-rock narodził się jako styl taneczny dzięki dynamice, z jaką ewoluowała kultura dyskotekowa w São Paulo. Chociaż większość czarnych imprez zaczynała się jako małe rodzinne spotkania w ogrodzie krewnego, szybko stawały się większe i przenosiły się do lokali komercyjnych. Gdy imprezy zaczęły przyciągać coraz więcej ludzi z różnych peryferyjnych dzielnic São Paulo, stworzyły one postać kluczową dla samba-rocka: DJ-a, którego pierwszym reprezentantem, przynajmniej w Brazylii, jest 85-letni Osvaldo Pereira, znany również jako „Orquestra Invisível (Niewidzialna Orkiestra) Let’s Dance.”

Wielki debiut Pereiry jako DJ-a odbył się w centrum São Paulo w 1958 roku. „Na imprezach robiło się coraz tłoczniej, a sale na imprezy stawały się większe. Wtedy pomyślałem o zbudowaniu własnego sprzętu, który musiał być mocny i wierny brzmieniu orkiestr na żywo,” mówi pionier, który również wspomina zszokowane reakcje publiczności na swoją około 100-watową maszynę, która zawierała prymitywną wersję crossovera (pozwalającą mu kontrolować częstotliwości dźwięku).

Z Pereirą oficjalnie rozpoczęła się era „niewidzialnych orkiestr” (aka DJ-ów) w czarnej społeczności São Paulo. Na „ballach mechanicznych” — inna nazwa dla czarnych imprez, ponieważ orkiestry na żywo grały tylko na imprezach białych ludzi — DJ-e grali różne gatunki muzyczne, od samby „Partido Alto” po włoski rock. Od Lindy Hop i Rockabilly po Samba de Gafieira, wszystkie tańczone w parach, a uczestnicy imprez płynnie przeskakiwali z jednego stylu tańca na inny, zgodnie z kolejnym wyborem DJ-a. Jednak, gdy DJ-e zaczęli puszczać „Rock Around the Clock” Waldira Calmona, wersję samby utworu Billa Haleya, czarne imprezy już nigdy nie były takie same: stopniowo uczestnicy imprez zamienili wszystkie ruchy rocka i samba w jeden styl tańca, później nazwany samba-rock.

Taniec samba-rock to jednocześnie relaks i koncentracja. Łączy afrykańską „ginga” (przepływ ciała z Capoeira), która jest obecna w stopach i biodrach, oraz europejską etykietę balroomową,” wyjaśnia Mestre Ataliba, jeden z pierwszych nauczycieli tańca samba-rock w São Paulo, który celebruje dialog między samba-rock a różnorodnością muzyczną. „Możemy tańczyć do dźwięków Rity Pavone, samby-pagode, reggae, R&B. Rzeczywiście obejmuje każdą kulturę muzyczną,” mówi.

W miarę jak samba-rock zyskiwał na popularności w dyskotekach w latach 70-tych i 80-tych, kilka brazylijskich zespołów i wokalistów zdobyło widoczność na scenie czarnej muzyki São Paulo. Niektórych z nich naprawdę określano jako muzyków samba-rock, takich jak legendarny Jorge Ben Jor, piosenkarz, instrumentalista i kompozytor z Carioca. Autor „Mas que Nada” — światowej sławy kompozycji, szczególnie w wersji fortepianowej Sergio Mendesa — Jorge Ben Jor, uważany przez niektórych za „ojca samba-rocka”, nigdy nie uznawał siebie za takiego. Jednak kilka z utworów Ben Jora było ulubionymi na tradycyjnych imprezach samba-rock aż do dziś. Nagrywał z Ben Jorem, ale także z takimi jak Vinícius de Moraes, Trio Mocotó jest silnie kojarzone jako zespół samba-rock z lat 70. Uważany również za założyciela samba-rocka, perkusista i wokalista Branca di Neve odniósł wielki sukces na czarnych imprezach São Paulo w latach 80., zwłaszcza dzięki swoim albumom „Branca Mete Bronca” (tom 1 i 2).

Odtwarzanie winylowych płyt to tożsamość tradycyjnych DJ-ów samba-rock, takich jak 63-letni Tony Hits, jedna z najlegendarniejszych postaci na scenie. Zdjęcie autorstwa Nego Junior.

Chociaż wszyscy ci artyści reprezentują dźwiękową esencję imprezy samba-rock, żaden z nich nigdy nie deklarował się być muzykiem samba-rock. W ten sposób samba-rock oficjalnie pojawił się jako gatunek muzyczny dopiero w latach 2000, z zespołami takimi jak Sandália de Prata i Clube do Balanço. W przeciwieństwie do gatunku tanecznego, Clube do Balanço zyskał notoriety grając samba-rock w dzielnicach średniej klasy São Paulo. Według wokalisty i gitarzysty Marco Mattoli, to właśnie ułatwiło nową fazę samba-rock: „Nie pochodziliśmy z peryferii, więc mieliśmy bardziej zewnętrzną perspektywę na samba-rock. Kiedy pierwszy raz to zobaczyliśmy, poczuliśmy się zahipnotyzowani tym swingiem. To, co zrobiliśmy, to po prostu rzuciliśmy światło na kulturę i tradycję, która zawsze była w gettach, a następnie przenieśliśmy ją do innych publiczności,” mówi Mattoli, który podkreślał wagę „przełamywania murów” i zbliżania peryferii i centrum São Paulo.

Tak jak każdy gatunek muzyczny, utwory samba-rock mają wspólne, podstawowe cechy: mają groove, mają „tumxicutumxicutum,” jak to określa Matolli, odnosząc się do charakterystycznej onomatopei rytmu samba-rock. Wśród najważniejszych instrumentów samba-rock są bębny, bas, klawiatura i metale. Kiedy myśli się o latach 70., z kolei, Jorge Ben i Trio Mocotó zawsze grali z timbą (tradycyjny bęben), pandeiro i gitarą. Dla Mattoli jest „interesujące ograniczenie” dotyczące komponowania samba-rock: „Utwór musi zawsze być dobry do tańca, inaczej nie ma sensu. To ogranicza proces twórczy, ale tworzy tożsamość kulturową naszego zespołu. Dziś nie możemy tego już widzieć jako rock, samba, soul czy funk. Samba-rock przekształcił się w coś oryginalnego.”

Od końca lat 50-tych do dziś, samba-rock przeszedł znaczną zmianę — na lepsze lub gorsze. Podczas gdy Pereira uważa, że dodawanie elektronicznych sampli do starej szkoły czarnej muzyki jest pozytywne, niektórzy jego synowie (większość z nich także DJ-e) się z tym nie zgadzają. Dla Mestre Ataliby dodanie samba-rock do akademii tańca sprawiło, że rytm stracił część swojej „ginga,” obecnej w tradycyjnych choreografiach samba-rock.

Z drugiej strony, entuzjaści samba-rock stopniowo podnoszą świadomość na temat jego znaczenia — nie tylko jako tańca czy gatunku muzycznego, ale jako złożonego ruchu kulturalnego, składającego się z DJ-ów, producentów, muzyków, twórców wideo, badaczy i tancerzy. Równość płci na wydarzeniach samba-rock, na przykład, jest teraz debatuje w sposób bezprecedensowy: „Kobiety czuły się kiedyś jako wsparcie taneczne na imprezie samba-rock. Mężczyźni zawsze byli w centrum uwagi, mimo że jesteśmy większością w salach tanecznych. Teraz, kobiety, które kiedyś nie doceniały siebie, mogą tańczyć z inną postawą, z wyższą samooceną,” mówi Camila Camargo, która w 2016 roku uruchomiła projekt „Samba Rock Mulheres” (Samba Rock Kobiety), mający na celu wzmocnienie kobiet poprzez samba-rock. Uznany za niematerialne dziedzictwo kulturowe São Paulo w listopadzie 2016 roku, samba-rock wydaje się być gotowy, aby dumnie opowiedzieć światu, czym jest: „taniec, muzyka, ale także styl życia, a co najważniejsze, to kulturowa tożsamość czarnoskórych mieszkańców São Paulo,” podsumowuje DJ Dinho Pereira, syn pierwszego DJ-a w Brazylii, Seu Osvaldo.

Zdjęcie tytułowe autorstwa Nego Junior.