Wprowadzenie do flamenco

Historia flamenco jest równie fascynująca, co sama muzyka. Wiecznie wędrujący Romowie przybyli do Hiszpanii ponad 500 lat temu, niosąc ze sobą niezliczone wpływy kulturowe napotkane po drodze. Wpływy azjatyckie i wschodnioeuropejskie, które przynieśli ze sobą, zlały się z kulturą arabską, żydowską i chrześcijańską, które dominowały na południu Hiszpanii w tamtym czasie. Flamenco narodziło się jako wyraz kulturowy Romów na Półwyspie Iberyjskim. Muzyka Romów, podobnie jak same osoby, była przez wieki wykluczona z ogólnej kultury hiszpańskiej. Prześladowani i marginalizowani, Romowie stali się izolowani i zachowali flamenco dla siebie, wykonując je jedynie podczas spotkań i uroczystości. Dopiero w XIX wieku romantyczni podróżnicy z całej Europy zainteresowali się tym gatunkiem, co ostatecznie – ironicznie – zamieniło tę zaniedbaną formę sztuki w kwestię narodowej dumy i tożsamości dla Hiszpanów.

Flamenco jest w dużej mierze gatunkiem kolektywnym. Bailaores (tancerze), cantaores (śpiewacy) i tocaores (gitarzyści) czerpią siłę od siebie nawzajem i ożywiają muzykę za pomocą swoich rąk, stóp i głosów. Improwizacja odgrywa ważną rolę w występach, ponieważ artyści pozwalają emocjom danego momentu kierować muzyką. Mimo spontanicznej natury gatunku, występy podążają za wcześniej ustalonymi strukturami, które zapobiegają chaosowi. Tradycyjne style zwane palos ustanawiają rytmiczny, harmoniczny i liryczny szablon dla utworów. Można je porównać do 12-taktowego bluesa: choć istnieją łatwo rozpoznawalne elementy wspólne dla wszystkich utworów, jest też miejsce na osobowość i pomysły artysty. Większość utworów posiada tytuł nawiązujący do konkretnego palo, podczas gdy inne utwory mogą nie posiadać tytułu i będą identyfikowane jedynie poprzez styl, w którym są wykonywane. Wymienienie wszystkich palos byłoby niemal niemożliwe, a ich struktura może być nieco zbyt skomplikowana do zrozumienia, ale najczęstsze style są łatwo rozpoznawalne dzięki swojemu charakterowi. Alegrías są radosne i świetnie nadają się do tańca, bulerías są wesołe i pełne pasji, podczas gdy saetas i soleares są dramatyczne i tajemnicze.

Ogrom świata flamenco sprawia, że wybór tylko kilku artystów i nagrań jest trudnym zadaniem. Chociaż poniższa lista nie jest definitywnym zestawieniem każdego muzyka godnego uwagi, stanowi dobry punkt wyjścia do zrozumienia gatunku i jego artystycznej ewolucji. Ciesz się jedną z najlepszych hiszpańskich muzyki, jakie kiedykolwiek wykonano, i pozwól, aby ci artyści i nagrania wciągnęły cię w flamenco.

La Niña de los Peines

Hiszpański poeta Federico García Lorca — oddany entuzjasta flamenco — opisał kiedyś głos La Niña de los Peines jako zrobiony z cienia i stopu cyny. Choć takie określenia mogą brzmieć zbyt ezoterycznie, by były rzeczywistym opisem czyjegoś głosu, metafora ma sens, gdy się posłucha jej muzyki. Pastora Pavón Cruz — La Niña de los Peines — miała unikalną zdolność do sprowadzania utworów do ich najbardziej elementarnej emocjonalnej formy. Poprzez dopasowanie kształtu warg i naprzemienne korzystanie z tonów nosowych i piersiowych, La Niña regulowała brzmienie swojego śpiewu jako środek wyrażenia odpowiednich uczuć w każdym wersie piosenki. W popisie czystej wirtuozerii, prowadzi słuchacza przez mnóstwo emocjonalnych etapów, wyrażając życie pełne uczuć nawet w prostym, bezsłownym lamentie. Świadectwem jej unikalnych umiejętności i wpływu jest fakt, że w gatunku zdominowanym przez męskich śpiewaków, La Niña de los Peines jest nazwą, którą każdy bez wahania wymienia podczas dyskusji o największych cantaores wszech czasów. Albumy kompilacyjne, takie jak La Edad De Oro Del Flamenco - Vol. IV, są doskonałym pokazem umiejętności La Niña w ukazywaniu walk andaluzyjskiej kobiety jak nikt inny.

Antonio Mairena

Bezpiecznie można powiedzieć, że flamenco nie byłoby takie samo dzisiaj, gdyby nie Antonio Mairena. Jako czołowa postać w przejściu flamenco z wyrazu ludowego wykonywanego w intymności rodzinnych uroczystości do ustanowionej formy sztuki, opowiadał się za zachowaniem najstarszych tradycji gatunku. Mairena wykazywał artystyczne zaangażowanie, jakiego przed nim mało kto pokazał, głęboko badając historię flamenco i przywracając do życia palos i kompozycje, które dawno zaginęły w ustnej tradycji Romów. Oprócz swojej roli w zachowaniu flamenco, to przejmujący głos Maireny zapewnił mu miejsce wśród największych w tym gatunku. Albumy takie jak Cantes de Antonio Mairena i La gran historia del cante gitano andaluz uchwytują potężny wibrato cantaores i precyzyjne śpiewanie mikrotonalne na szczycie jego możliwości, zamieniając nawet najprostsze melodie w silne emocjonalne oświadczenia równie bolesne i radosne.

Camarón

José Monje Cruz — bardziej znany pod swoim scenicznym pseudonimem Camarón — jest chyba największą gwiazdą, jaką flamenco kiedykolwiek miało. Obok płomiennego, pełnego porzucania się śpiewu, charakterystycznego dla gatunku, Camarón potrafił występować z powściągliwością i delikatnością, naprzemiennie wykorzystując oba podejścia w poszukiwaniu wydobycia jak najwięcej z każdej kompozycji. Jego śpiew uosabiał pełne opanowanie i wyrafinowanie gatunku: wszystkie visceralne cechy, które czyniły flamenco tak wyjątkowym w pierwszej kolejności, były nadal obecne, ale ta nowa, dopracowana iteracja gatunku wykazywała uczuciowe niuanse, które były nowe dla tej formy sztuki. Albumy takie jak Como el agua pokazywały jego nieporównywalne umiejętności i przyciągały zainteresowanie największych publiczności, jakie kiedykolwiek miały miejsce w tym gatunku. Jego największym artystycznym oświadczeniem jest jednak fundamentalny album La leyenda del tiempo. Początkowo skrytykowany przez wysoce konserwatywne kręgi flamenco za fuzję rocka, jazzu i muzyki Bliskiego Wschodu, ten album oznaczał zdobycie tradycji gatunku i otworzył bramy dla eksploracji poza jego granicami.

Paco de Lucía

Istnieją dobre powody, dla których wpływowy gitarzysta jazzowy John McLaughlin wymienia Paco De Lucíę w jednym zdaniu z Milesem Davisem i Igorem Strawińskim, gdy mówi o największych muzykach XX wieku. Istniało wiele wirtuozów gitary flamenco — na myśl przychodzą Sabicas, Diego del Gastor i Tomatito — ale żaden nie miał takiego wpływu na gatunek, jak Paco De Lucía. Mimo bogactwa i unikalności gorącymi występami, gra na gitarze flamenco brakowało wcześniej wyrafinowania i niuansów przed De Lucíoną. Paco wprowadził dopracowaną technikę gitary klasycznej i harmonię jazzu do gatunku, na zawsze zmieniając flamenco. Gorące szarpanie i perkusyjne uderzenia gatunku spotkały się nagle z przepięknymi arpeggiami, szybkimi tremolami i skomplikowanymi akordami pełnymi koloru i uczucia. Aby poczuć, co Paco był w stanie zrobić, posłuchaj Almoraima i Fuente y Caudal, lub zanurz się w jego eksploracjach flamenco-jazz u boku Al DiMeoli i samego Johna McLaughlina.

Flamenco Dziś

Mimo że flamenco jest gatunkiem silnie związanym z tradycją, nie jest bynajmniej artystycznym wyrazem wyłącznie przeszłości. Kiedy już otworzyły się bramy do fuzji, nie było odwrotu. Wiele iteracji gatunku rozkwitło od lat 80., przyczyniając się do ewolucji i wzrostu idiomu. Flamenco nie jest już ograniczone do Romów ani nawet mieszkańców południowej Hiszpanii. Muzyka tych artystów staje się coraz bardziej zniuansowana, wielokulturowa i wielotematyczna, różnicując liryczne tematy gatunku, który zazwyczaj poruszał tylko ból, cierpienie i radość. Młoda śpiewaczka Rosalía stała się międzynarodową sensacją dzięki swojej nowoczesnej wersji flamenco, łącząc elementy popu, hip-hopu i muzyki alternatywnej z melodycznymi i estetycznymi elementami znanym z tego gatunku. El Niño de Elche, podobnie jak ona, dąży do utrzymania flamenco przy życiu, łamiąc zasady, które dawniej ograniczały gatunek. Elektroniczne instrumentarium, spoken word i krautrock kształtują muzykę El Niño, jednocześnie przestrzegając ortodoksyjnych palos, które wiążą ją z rdzeniem flamenco. Inni artyści, tacy jak Diego El Cigala, doskonalą tradycyjny śpiew gatunku i przenoszą go do nowych kontekstów, takich jak jazz i muzyka latynoska. Poprzez aktualizowanie brzmienia i łączenie go z współczesnymi wyrazami muzycznymi, czy doskonalenie najbardziej tradycyjnych kanonów, artyści naszych czasów dowodzą, że artystyczne możliwości flamenco są dalekie od wyczerpania.