Agonia i ekstaza 'Aretha Now'

Ostatnie zdanie jest szczególnie ważne dla zrozumienia Arethy. Dla niej tworzenie muzyki zawsze wydawało się sposobem na zapamiętywanie i zapominanie; na zrównoważenie siebie i odwrócenie uwagi od siebie; na przejęcie kontroli i oddanie się. Jak każdy z nas, Aretha była skomplikowana. Jak mój inny ulubiony Amerykanin Walt Whitman, zaprzeczała sobie, była wielka, zawierała w sobie tłumy. Nikt inny nie miał takiego głosu i umiejętności wyrażania siebie, by w pełni oddać, jak to jest być jednocześnie potężnym i bezsilnym. W jednym szczególnie wzruszającym momencie w Respect, drugiej biografii Arethy autorstwa Ritza, cytuje on starszą siostrę Ermy, która wspomina pierwsze solo Arethy w kościele ich ojca. Miała 10 lat i jej matka nagle zmarła, cztery lata po opuszczeniu ojca, Arethy i jej rodzeństwa Cecila, Ermy i Carolyn:

„[Aretha] stanęła za pianinem i spojrzała w dal…mogło być tego dnia obecnych kilka tysięcy osób — i zatrzymała się przed rozpoczęciem. Zastanawiałam się, czy da radę. Wszyscy wiedzieliśmy, że miała piękny głos, ale również wiedzieliśmy, że cały tydzień była emocjonalnym wrakiem. Zajęło jej chwilę, aby się zebrać, ale kiedy to zrobiła, wszystko wyszło z niej. Przemiana była niesamowita. Przekształciła swoje skrajne cierpienie w skrajne piękno. To jest dar mojej siostry. Miała go jako dziecko i nigdy go nie straciła, ani na sekundę.”

Talenty Arethy były widoczne od wczesnych lat, i nie potrzebowała żadnych pouczeń. Nawet jako dziecko, śpiewając lub grając na pianinie ze słuchu, jej umiejętności techniczne i instynkty stylistyczne były tak doskonałe, że wydawały się niewiarygodne. Jej domowe środowisko pielęgnowało te talenty i uznawało ich znaczenie. W 1946 roku jej ojciec, Reverend Clarence LaVaughn „C.L.” Franklin, przeniósł rodzinę z Memphis do Detroit, aby przewodzić New Bethel Baptist, gdzie stał się postacią o znaczącym duchowym, społecznym i kulturalnym wpływie. W domu Franklinów spotykali się tacy ludzie jak Duke Ellington, Ella Fitzgerald, Della Reese, Nat King Cole, a także przyszłe gwiazdy Motown, jak Smokey Robinson i Diana Ross, oraz legendy gospel, takie jak Mahalia Jackson i Reverend James Cleveland, który nauczył Arethę jej pierwszych akordów na pianinie. Aretha spędziła lata formacyjne zanurzona w muzyce i będąc częścią społeczności, w której afirmacja czarnej dumy, mocy i wolności były zarówno kazane, jak i praktykowane: Bóg C.L. był Bogiem sprawiedliwości, łaski i równości, a on wykorzystywał swoją pozycję jako lider swojego kościoła do podniesienia społeczności, zatrudniając czarnych pracowników i rzemieślników; głosząc teologię wyzwolenia czarnych i inne postępowe idee; oraz wspierając nowo powstających liderów ruchu praw obywatelskich.

Dom, który stworzył C.L., kształtował talent Arethy i budził jej ambicje — ale na wierzchu straty matki zostawił jej życie domowe niepewne, niestabilne i tymczasowe. To zmieniło Arethę, popychając ją głęboko w siebie już w młodym wieku. Opis pierwszego solo Arethy przez Ermę sugeruje, że Aretha natychmiast i instynktownie zrozumiała, że muzyka może być jej bezpiecznym miejscem wyrażania niebezpiecznych uczuć. Całe jej dzieło jest świadectwem tej prawdy — szczególnie jej zdumiewający 12-letni, 19-albumowy okres w Atlantic Records.

Wydany tuż po bardziej efektownych albumach, takich jak I Never Loved A Man The Way I Love You (VMP Essentials #84) i Lady Soul, Aretha Now jest często — i niestety — pomijany w jej dorobku. Uważam, że ten album jest interesujący i ważny, ponieważ w ciągu 10 utworów robi to, co jej handlerzy w Columbia próbowali osiągnąć przez sześć lat: demonstruje jej zdolność do śpiewania wszystkiego i wszystkiego bez wrażenia sztuczności czy rozproszenia, jakie cechowało wiele jej wczesnych albumów, które przechodziły od jazzu, przez standardy Broadwayu, po piosenki nowościowe, przypominając osobę próbującą serię kluczy w drzwiach, by ustalić, który je otworzy. Aretha Now jest ewoluowanym — i brzmiącym bez wysiłku — pokazem jej zakresu i wszechstronności; jej zdolności nie tylko do podnoszenia dowolnej piosenki, którą zaśpiewała, ale także do uczynienia jej całkowicie własną w taki sposób, że niemożliwe jest wyobrażenie sobie kogokolwiek innego, kto ją śpiewa.

Za wyjątkiem wyróżniającego się utworu albumu „Think” (kredytowanego Arethie i Tedowi White, ale w rzeczywistości całkowicie jej), każda piosenka na Aretha Now jest starannie wybranym coverem. W tym momencie jej kariery miała już wystarczająco dużo doświadczenia — podobnie jak jej producenci i menedżerowie — by dokonywać mądrych wyborów przy wyborze piosenek, które mieli uczynić własnymi, wybierając takie, które dawały jej możliwość przekształcenia percepcji słuchaczy na znaną melodię, lub odnalezienie patosu w pozornie banalnej piosence pop. Kiedy chodzi o covery, pomyśl o Aretha Now jako o jej rundzie zwycięstwa po wyścigu, w którym przebiła Otisa Reddinga — przekształcając „Respect” z lamentu w surowy hymn feministyczny — i Sama Cooke'a, z wersją „A Change Is Gonna Come”, która brzmi, jakby zdecydowana była sama przynieść tę zmianę. Jej cover utworu Burta Bacharacha „I Say A Little Prayer” (którego producent Jerry Wexler odradzał jej nagrywanie, biorąc pod uwagę, jak niedawno Dionne Warwick zrobiła z tego utwór hit; na szczęście Aretha go nie posłuchała) jest jednym z wyróżniających się utworów na albumie. Wersja Arethy zdziera lśniącą warstwę, która zwykle spowija utwory Bacharacha; brzmi tęsknie, lekko prześladowana — zdecydowana różnica w porównaniu z gładką interpretacją Warwick. Przez cały album, ale szczególnie w tej piosence, wokale wspierające Sweet Inspirations dodają powagi i mocy; nie tylko potwierdzają Arethę, ale wchodzą z nią w rozmowę, dostarczając znaczącego komentarza i kontekstu, jak w piosence gospel lub greckim chórze. Aretha znalazła tu coś surowego i nie wyleczonego, a sam Bacharach uznał jej wersję za definitywną.

Aretha Now został wydany w czerwcu 1968 roku: w środku roku charakteryzowanego przez krajowe i globalne niepokoje, i burzliwy czas dla Arethy osobiście i zawodowo. Wexler naciskał na Arethę, aby wykorzystała momentum, które razem wypracowali, zachęcając ją do nagrywania jak najwięcej piosenek tak szybko, jak tylko mogła. Ted White stawał się coraz bardziej brutalny i coraz bardziej lekceważący, jeśli chodzi o to, kto wie lub widzi (w 1967 roku Aretha opuściła występ z powodu tego, co Jet nazwał „urazem oka spowodowanym upadkiem”). C.L. Franklin został niedawno oskarżony o unikanie podatków i nadal mieszkał i głosił w Detroit, gdzie napięcia rasowe, które narastały przez lata, zaczynały manifestować się w formie zamieszek. W momencie wydania Aretha Now Aretha zaśpiewała „Precious Lord” na pogrzebie Martina Luthera Kinga Jr.; dwa miesiące później była w Chicago, śpiewając hymn narodowy na słynnym konwencie Demokratów w 1968 roku i ostatecznie opuściła Teda na dobre, mianując swojego brata Cecila swoim nowym menedżerem po ich rozstaniu.

Możesz usłyszeć, co się stało — i co działo się — z nią w Aretha Now. W „Night Time Is The Right Time”, najlepiej kojarzonym z Rayem Charlesem, szuka pocieszenia w kochanku po śmierci matki; „You’re A Sweet Sweet Man” jest napisana z perspektywy kobiety, która wie, że powinna odejść od mężczyzny, który ją oczarował, ciało i dusza; „See Saw” autorstwa Steve'a Croppera i Dona Covaya dotyczy kobiety, która nigdy nie wie, gdzie stoi ze swoim kochankiem, który czasami podnosi ją do góry, a czasami zrzuca ją na ziemię. (Warto zauważyć, że Franklin powiedziała o „(You Make Me Feel Like) A Natural Woman”, najszczęśliwszej piosence, jaką kiedykolwiek śpiewała o mężczyźnie, że śpiewała ją myśląc o swojej relacji z Bogiem). Jednak, w prawdziwym stylu Arethy, niezależnie od tematu piosenki, zawsze brzmi zrównoważenie i potężnie, czasem z nadzieją, czasem radośnie. Dokładne, dopracowane i pomysłowe aranżacje Arifa Mardina i Toma Dowda w dużej mierze przyczyniają się do osiągnięcia tego efektu, szczególnie w coverze „Hello Sunshine” Jimmy'ego Cliffa: najlepszej piosence na albumie, która nie jest „Think”. Cover Arethy brzmi jak kobieta witająca wiosnę po 100-letniej zimie, męża wracającego z wojny, zbawiciela do jej serca. W jej głosie zobaczyć słońce to brzmi jak trudne zdobyte zwycięstwo; uczucie, które może wywołać tylko ktoś, kto intymnie znał ciemność.

To samo można powiedzieć o „Think”, najlepszej, najbardziej znanej i trwającej piosence albumu — piosence, która łatwo może być odczytana jako żądanie osobistej autonomii lub postępu społecznego (w rzeczywistości została wydana jako singiel miesiąc po pogrzebie Martina Luthera Kinga Jr. i natychmiast została przyjęta jako hymn praw obywatelskich). Chociaż zawsze była otwartą zwolenniczką postępowych idei, z własnych słów Arethy wynika, że nigdy nie zamierzała napisać hymnu na rzecz praw obywatelskich czy feminizmu — ale naturalnie wydaje się patrzeć na „Think” przez ten pryzmat. W jej tekstach i jej sposobie wykonania można usłyszeć twardość wynikającą z odporności: odzwierciedlenie jej życia osobistego, ale bardziej ogólnie (i nieodłącznie), doświadczeń bycia czarną kobietą w Ameryce. Po tym, jak został złapany na wycieraniu łez podczas oszałamiającego występu Arethy „(You Make Me Feel Like) A Natural Woman” dla Carole King na uroczystości Kennedy Center Honors w 2015 roku, prezydent Barack Obama skomentował: „Nikt nie ucieleśnia bardziej w pełni połączenia między duchowością afroamerykańską, bluesem, R&B, rock and rollem — sposobu, w jaki trudności i smutek zostały przekształcone w coś pełnego piękna, witalności i nadziei. Amerykańska historia wzbiera, gdy Aretha śpiewa. Dlatego, gdy siada do pianina i śpiewa „A Natural Woman”, może mnie do łez wzruszyć.” Aretha kiedyś opisała swoje śpiewanie jako „ja z wyciągniętą ręką, mając nadzieję, że ktoś ją chwyci.” Mogła zrobić wszystko, by kontrolować swój wizerunek i swoją historię, ale jak kaznodzieja, Aretha rozumiała, że potężny głos jest jednocześnie tylko twój i nigdy nie całkowicie twój. Nie miałaby takiego wpływu na ludzi bez doświadczeń, które ją ukształtowały i jej nieziemskiego talentu, ale ironicznie, te dwie rzeczy — te, które uczyniły ją potężnym posłańcem — oddają kontrolę nad przekazem publiczności; kiedy śpiewa, czujemy to tak głęboko, że łatwo przepisać nasze własne bóle, pragnienia i marzenia nad jej własne. I z tysiąca powodów, może częściowo tego właśnie chciała. Kiedy Aretha śpiewała, była nikim, sobą i wszystkimi naraz.